معماری منظر چیست؟
معماری منظر به حرفه ای گفته می شود که هدف آن طراحی و ساماندهی مناظر است. بنابراین، تعریف مفهوم منظر به شناخت دامنه فعالیت این حرفه کمک بسیاری می کند. اگر شما نیز مایل هستید با مفهوم معماری منظر ، بیش تر آشنا شوید، تا پایان این مطلب با پویانو همراه باشید.
تعریف معماری منظر
منظر در یک معنا، محیط پیرامون می باشد و به فضای ملموس و رویت پذیر گفته می شود، ولی در معنای دیگر بر ذهنیتی دلالت دارد که به واسطه رو به رو شدن با این فضای کالبدی در ذهن انسان تشکیل می شود. در حالتی دیگر می توان منظر را ترکیب این دو دانست، یعنی پدیده ای مرکب از عینیت و ذهنیت.
در تعریف ساده معماری منظر گفته می شود که این رشته، تلفیقی از مهندسی معماری و مهندسی شهرسازی است که به طراحی محیط باز می پردازد. معماری منظر می تواند به یک بنا، پارک یا غیره مربوط باشد، ولی واقعیت، این است که این تعریف، احتمالا در آمریکا طرفدار دارد. در تعریف معماری منظر در اروپا بیش تر روی جنبه های ذهنی و انسانی تاکید می گردد و این رشته، مستقل می باشد.
به عنوان نمونه، کوین لینچ در دهه 80 میلادی، چنین نظری درباره معماری منظر دارد: «معماری منظر، همان طراحی شهری است، اما در سطح پایین. معماری منظر درباره انسان و چگونگی آرامش او صحبت می کند؛ یعنی هر چقدر معماری منظر به شکل بهتری باشد، منظر ما در همه حیطه ها، جه فرهنگی و چه اجتماعی با پیشرفت رو به رو خواهد شد.»
در اکثر تعاریف از معماری منظر، روی تقویت ارتباط بین انسان و طبیعت، تاکید شده است. همچنین به عنوان هنر و دانش، تنظیم شرایط و زمینه سازی درک زیبایی، خوشی و آسایش در محیط های ساخته انسان، خصوصا در قسمت وسیعی از فضاهای باز با تکیه بر برخی علوم پایه و مهندسی است.
بنابراین در این رشته، سعی بر این است در مقیاس های متفاوت به پایداری محیطی، فرایندها و زیبایی های بوم شناختی، پرداخت و آماده کردن زمین، نمایش خوانا و جذاب جلوه های طبیعی و عناصری مانند آب و گیاه در فضاهای باز توجه گردد. به علاوه، این رشته و تخصص، نقش خیلی مهمی در مدیریت بهره برداری، نگهداری و ایجاد تعادل بین عناصر طبیعی و مصنوعی ایفا می نماید.
بر اساس مطالعات، آن چیزی که در طی قرن گذشته و سال های نخستین قرن 21 به عنوان تعریف معماری منظر یا چارچوب کلی فعالیت های آن ارائه شده، از یک سو حاصل از دانش ضمنی و آموزه های محیطی انسان جهت همنشینی با محیط طبیعی است و از سروی دیگر، متکی بر نظرات برخی متخصصان است که هر کدام بر اساس باورها، ارزش های فرهنگی، دانش و تجربیات خود به منظر نگاه کرده اند.
به این ترتیب، فعالیت فعلی معماری منظر، همچنان ضمن بهره مندی از سنت ها و تجربیات تمدن های کهن در پرداخت محیط و ساماندهی منظر از تجربیات و دانش نوین در حیطه های برنامه ریزی، طراحی، باغبانی، فناوری و مهندسی آب و خاک، بوم شناسی، تاسیسات زیرساخت، مواد و مصالح و غیره جهت توسعه محیط زندگی انسان از نظر کیفی و همچنین نگهداری از منابع طبیعی و ارزش های فرهنگی بهره می برد.
با توجه به اهداف فعلی معماری منظر، بیش تر دیدگاه ها و رویکردها بر جنبه هایی تاکید می کنند که کلی نگری دارند؛ آن گونه که آسایش، سلامت و رفاه بشر با سلامت محیطی طبیعی، در گرو یکدیگر و یکپارچه در نظر گرفته شده اند. البته در این مورد، بیش تر، تاکید بر جنبه هایی است که نقش تعیین کننده در مفاهیم پایداری دارند.
این روزها در اکثر کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت، هدف های کلی و چارچوب تعاریف معماری منظر در مقیاس های مختلف بر ارتقای کیفیت فضاهای سبز، باز و محیط های طبیعی و خصوصا بر مدیریت جلوه های بصری و فرایندهای بوم شناسی تاکید می کند. در ضمن، برخی فعالیت ها و خدمات معماری منظر را می توان در حیطه هایی چون برنامه ریزی، طراحی و مدیریت معرفی نمود: مقیاس بزرگ، مقیاس میانی و مقیاس خرد.
قدم نخست در ایجاد طرح های معماری در فضاها و محوطه ها، توجه کردن به پارامترهای مکانی و اهداف و نیازهای افرادی است که از این مکان ها استفاده می نمایند. نتایج این تحقیقات به شکل یک برنامه نوشته شده، فهرست یا تحلیل مکانی ارائه می گردد.
مرحله بعد در فرایند طراحی، توجه کردن به کانسپت یا همان تصور و مفهوم در محوطه سازی است که مجموع ایده ها در رابطه با نحوه طراحی و بهبود چگونگی استفاده از یک فضای خاص را شامل می شود. در بیش تر موارد، این ایده ها حاصل تحقیقات و بررسی های صورت گرفته هستند، ولی گاهی وقت ها طرح ها پیش از تحقیقات ایجاد می شوند و بر اساس بررسی های صورت گرفته، تغییر می کنند.
خلاقیت در معماری منظر
برخی اوقات، ترس از رو به رو شدن با تازگی ها یا عادت کردن به بدیهیات، سبب تکیه و تاکید طراح روی به کار بردن راهکارهای ساده و پیش پا افتاده می گردد. نخستین پیامد ریسک پذیری، یکنواختی یا همان تکرار بی حاصل طرح های قبلی است. هیچ ایده ای به ذات خود غلط نیست و این شرایط زمانی و مکانی است که گاهی اوقات باعث می شود بعضی از ایده ها غلط به نظر برسند. به عبارتی باید به ایده ها اعتماد نمود و با رویه تفکر خلاق، برای به روز رسانی آن ها تلاش کرد.
چند راه حل برای تفکر خلاق
- انتخاب فضای مناسب
- بهبود تفکر خلاق
- استفاده ذهنی از اما و اگر
- بررسی کردن پروژه
- کنترل و تغییر طرح
- بررسی راه حل های غیر عمی
- بیان کردن ایده اولیه
- تغییر مسیر
- استراحت ذهن
- اعتماد به نفس
معماری منظر از دیدگاه معماران برجسته ایران
توجه به زیباسازی محیط اطراف و طراحی منظر از گذشته های خیلی دور، یکی از ارکان اصلی معماری ایران بوده است. باغ سازی ایرانی، گواه اهمیت معماری منظر در گذشته ایران است. پیش تر در تعریف کلی معماری منظر به معرفی این رشته و مفهوم آن پرداخته شد، اما خوب است دیدگاه معمارانبرجسته نیز در این رابطه بررسی شود تا درک بهتری نسبت به معماری منظر ایجاد شود. در ادامه به بررسی دیدگاه سه معمار برجسته ایرانی در این رابطه خواهیم پرداخت. این 3 نفر، عبارتند از:
مرتضی ادیب
تحصیلات: مدرک دکتری معماری منظر از دانشگاه شهید بهشتی
موفق به کسب جوایز مختلف معماری در مسابقات معتبر داخلی و بین المللی
مریم یوسفی
تحصیلات: مدرک کارشناسی ارشد معماری منظر از دانشگاه شهید بهشتی
موفق به کسب جوایز مختلف معماری در مسابقات معتبر داخلی و بین المللی
سینا رزاقی
تحصیلات: مدرک دکتری طراحی شهری و معماری منظر
موفق به کسب جوایز مختلف معماری در مسابقات معتبر داخلی و بین المللی
معماری منظر از دیدگاه مرتضی ادیب
معماری منظر در ایران، تاریخچه ای بسیار کوتاه در جریانه حرفه های مربوط به طراحی محیط دارد؛ هر چند در سطح جهانی هم با وجود بیش از یک قرن قدمت در عرصه آکادمی، این رشته هنوز نیاز به تکامل بیش تر دارد. با وجود این که معماری منظر در مباحث زیادی، خصوصا در حیطه مفاهیم مرتبط با خلق و سازماندهی فضا و مکان، نزدیکی خیلی زیادی به معماری دارد، ولی عرصه فعالیت آن که معموا با خلق، ساماندهی و مدیریت فضاهای باز طبیعی و مصنوعی می باشد و ارتباط ناگزیر معماری منظر با فرایندهای جاری در این زمینه، سبب شده ویژگی های خاصی برای آن ایجاد شود. ویژگی های این رشته سبب شده تا معماران منظر در کنار درک مفاهیم عمیق درباره خلق فضا، نیاز به آشنایی و استفاده از طیف گسترده ای از دانش های مربوط به رفتار انسان، مفاهیم هنری و تاریخی مربوط به فضاهای باز و طبیعی، دانش و علوم مربوط به طبیعت و مولفه های طبیعی و همچنین دانش مهندسی برای ایجاد و مدیریت منظر باشند.
تا کنون، حضور معماران منظر در شکل دادن به کیفیت های شهری با وجود تلاش های انجام شده، قادر نبوده تاثیر پررنگی داشته باشد. امروزه می توان جای خالی این نوع رویکرد را هم در فضاهای زندگی روزمره و منظری که مردم به شک دائمی با آن ارتباط دارند و هم در محیط های تفریحی و توریستی شهری مشاهده نمود. نبود حضور پررنگ رشته های دیگری مثل رشته های طراحی محیط یا مهندسی فضای سبز که این دیدگاه کی نگرانه را ندارند در سازمانه های شهری و دولتی نیز به میزان این مشکلات، اضافه کرده است. فضاهای باز رها شده و بی کیفیت شهری، از جمله خیابان ها، پیاده رو ها و میدان ها از جمله فضاهایی به شمار می روند که می توانند عرصه کار مهمی برای معماران فعال در حیطه منظر باشند. از طرف دیگر، بازنگری روش های باز زنده سازی فضاهای طبیعی شهری، مثل رودراه ها با دیدگاه معماری منظر، لازم به نظر می آید.
معماری منظر از دیدگاه مریم یوسفی
برای نتیجه دادن تلاش های حرفه ای در حیطه طراحی محیط های مناسب و با کیفیت برای مردم، باید مجموعه ای از عوامل، گرد هم جمع شوند. به عنوان نمونه، در فضای عمومی شهرها با وجود قدمت و سابقه معماری و شهرسازی و همچنین وجود معماران مطرح در کشور، با توجه به ضوابط و قواعد اجرایی ضعیف، شاهده فضاهایی در شهر می باشیم که به مرور، کیفیت خود را از دست داده اند؛ به شکلی که به جای شهرهای زیبا و انسان مدار، شهرهایی بدون هویت داریم که گاهی تک بناهای شاخص حاصل از کار معماران متعهد و کارفرمایان علاقه مند در آن ها به چشم می خورند.
با این پیش زمینه برای تاثیرگذاری معماری منظر در معماری و شهرسازی فعلی کشور، نخستین گام، احترام گذاشتن به جایگاه تخصصی این رشته در میان فعالیت هایی است که در راستای خلق فضا در مقیاس معماری یا شهری صورت می گیرند. اتفاقی که در سال های گذشته با افزایش پروژه های موفق از طرف معماران منظر در حال توسعه است و شرایط کار را برای فعالیت این رشته، مساعدتر کرده است؛ به شکلی که شاهد حضور معماران منظر در پروژه های خصوصی یا عمومی به شکل دفاتر یا شرکت های مشاور می باشیم، اما از طرف دیگر برای تاثیرگذاری این حرفه در سطح شهر، نیاز به نوعی تغییر نگرش از طرف کارفرمایان پروژه های عمومی و شهری، خصوصا در سازمان هایی مثل سهرداری به طراحی منظر است. بازنگری و تغییر الگوهای فضاهای شهری، پارک ها و دیگر عرصه های مرتبط و استقبال از ایده های جدید می تواند برای بهبود کیفیت محیط های شهری مفید باشد.
معماری منظر از دیدگاه سینا رزاقی
حرفه دانش معماری منظر با هدف ساماندهی مکان های مردمی و عمومی در سطح شهر و فراشهر، تلاش در پیوند معانی، فرم و کارکردهای محیطی با هم دارد و از این رهگذر، موجبات ارتقای کیفیت عرصه های بیرونی از همه نظر را فراهم می سازد. نقش این تخصص در رشد و گسترش جنبه های توریستی، اجتماعی، اقتصادی و تفریحی در جوامع امروزی بر همه روشن است؛ به شکلی که انجمن ها و موسسات بین المللی گوناگونی با رویکرد ارتقای کیفی منظر در حوزه های طبیعی، اقدام به انتشار مقالات و کتاب های متنوعی کرده اند.
در معماری و شهرسازی گذشته این سرزمین، همیشه تعامل روشنی بین عرصه های باز و بسته وجود داشته است؛ به شکلی که منظر در نقش فضای باز، ارتباط مشخص و تعریف شده ای با ساختمان ها داشته است. نمونه ای از جلوه این مفهوم را می شود در خانه های ایرانی شهرهایی مانند اصفهان و کاشان دید. این مهم، یعنی رابطه منظر و ساختمان بعد از ورود مکتب مدرنیسم، فراموش شد. البته این فرصت، یعنی برقراری مجدد ارتباط قوی بین عرصه های مذکور که سبب تقویت حوزه های نمادین، معنایی و کارکردی ساختمان ها می گردد، امروزه جزو وظایف معماران منظر است و باید این کمبود را جبران کرد. در مجموع می توان گفت که معماران منظر، امروزه نقش به خصوصی در ایجاد و گسترش چشم اندازهای منحصر به فرد در شهر و طبیعت پیرامون آن دارند. ایجاد مناظر مصنوع در شهرها، گسترش فضاهای تفرجگاهی و ساماندهی زمین های رها شده، تنها قسمتی از دامنه فعالیت وسیع این افراد، طی دهه های گذشته بوده است.
در ادامه می توانید با دیدن تصاویری از معماری منظر، با این حرفه بیش تر آشنا شوید.
معماری و دکوراسیون داخلی پویانو