شهرستان نایین در 140 کیلومتری شرق استان اصفهان واقع شده است. از نظر غنای آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری طبیعی، انسان ساخت و صنایع دستی و آداب و رسوم ویژه منطقه یکی از مهم ترین شهرستان های استان اصفهان است. در مورد نام نائين و وجه تسميه آن مي‌گويند كه كلمه نائين از ني كه يك گياه باتلاقي است، گرفته شده است. هم چنين عده‌اي وجه تسميه آن را در ارتباط با نام يكي از پسران نوح مي‌دانند كه گويا باني شهر بوده است. نائين شهري جالب و ديدني است و آثار تاريخي متعدد و زيبايي دارد. این شهر در منطقه دشت کویر قرار گرفته و آب و هوایی خشک و کویری دارد. نایین شهر کوچکی است که در زمان های گذشته از حیث جمعیت و اوضاع کلی، بهتر از امروز بوده و اغلب روستاها و آبادی های تابعه آن دارای جمعیت و آبادانی بیشتری بوده است. نایین از زمان ناصرالدین شاه تابع یزد بود و از سال ١٣٢٧ به یکی از شهرهای استان اصفهان تبدیل شد. نایین شهری بسیار قدیمی است كه قدمت آن را می‏توان به راحتی از مشاهده بنای بزرگ و كهن نارین قلعه یا نارنج قلعه دریافت.

 

نارین (نارنج) قلعه

ناي تاريخي «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه» به عنوان قديمي‌ترين بناي شناخته شده در بافت تاريخی شهر نایين می‌باشد. اين بناي تاريخي درست در مركز بافت تاريخی شهر نایين بوده كه به عنوان دژ يا كهن‌دژ در دوره‌هاي بعدی شهر در اطراف آن توسعه و گسترش يافته است. این اثر تاریخی بنابر نوع مصالح و سبک بنا، می‌تواند مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان باشد و احتمالا بر بالای آن آتشگاهی وجود داشته است. مصالح اصلی بنا خشت بوده که خشت های خام با ابعاد مختلف را شامل میشود که دوره های مختلف ساخت و توسعه را نشان میدهد و گفته میشود حتی تا دوره ی قاجار نیز از آن استفاده میشده است. امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است.

قلعه عاشورگاه

قدمت شهر محمدیه به قرن ها پیش از به وجود آمدن شهر نایین برمیگردد. قلعه ی عاشورگاه در بالای کوهی مشرف بر محمدیه به صورت دژی مستحکم جهت دفاع از منطقه و شهر قرار گرفته است و تقریبا از تمامی نقاط محمدیه دیده میشود. این قلعه ی تاریخی به صورت چند ضلعی و نیم برج ساخته شده است و قدمت آن به پیش از اسلام باز میگردد. بار ها به این قلعه دستبرد زده شده و اشیاء عتیقه ی فراوانی از آن به سرقت رفته است. متاسفانه این قلعه ی باشکوه در حال تخریب است و چیز زیادی از آن باقی نمانده است و باید مرمت شود.

مسجد جامع نایین

مسجد جامع نایین دومین مسجد پابرجای ایران از لحاظ قدمت است. با توجه به اینکه این مسجد در منطقه ی کویری واقع شده است بیشتر مصالح به کار گرفته شده از خشت و آجر است. مسجد دارای یک حیاط مرکزی است که ایوان ها و شبستان ها اطراف آن قرار گرفته اند. محراب این مسجد یکی از زیباترین نمونه های محراب در مساجد ایرانی است. مسجد جامع نایین در عین سادگی بسیار زیبا و با شکوه است و دارای ارزش معماری بسیاری است.

خانه ی پیر نیا

خانه تاریخی پیرنیا در مقابل مسجد جامع نایین قرار دارد . قدمت این خانه حدود 400 سال است و از بناهای دوره صفویه است این خانه بوسیله خاندان معروف پیرنیا خریداری شد و تا سال 1349 شمسی در اختیار این خاندان بود و به خاطر ارزش های تاریخی این خانه ، از میرزا اخمد خان نایینی آخرین مالک این خانه خریداری شد و در اختیار میراث فرهنگی کشور قرار گرفت و در حال حاضر این خانه محل نمایندگی میراث فرهنگی نایین و موزه ی مردم شناسی نایین است.

خانه تاریخی پیرنیا به عنوان یکی از مهمترین مساکن سنتی شهر نائین الگوی مهم معماری و هنری  خانه های تاریخی منطقه و کویر مرکزی ایران محسوب می گردد

آب انبار های نایین

از دیگر آثار تاریخی نائین آب انبارهای آن هستند. این آب انبارها به خاطر شرایط اقلیمی و کویری نائین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قناتها شور و غیر قابل استفاده بود

هر محله در نائین دارای یک آب انبار بوده که هنوز نیز پابر جا هستند و برخی از آنها تا چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از معروفترین آب انبارهای نائین آب انبار معصوم خانی است که در محله چهل دختران وافع است. نایین بیش از 50 بنای آب انبار دارد.

کارگاه های عبابافی نایین

هنر عبابافی از صنایع دستی دیرینه و زیبای شهرستان نایین است. این کارگاه های عبا بافی در بخش محمدیه از شهرستان نایین قرار دارند و از قدیم این صنعت در آن رواج داشت. عباهای این شهرستان در رنگ های سرخ و خرمایی و با پشم و کرک بافته میشوند. اما متاسفانه امروزه این هنر به دلیل عدم استقبال مردم رو به زوال است و چیزی تا مرگش باقی نمانده است.

سوغات نایین

نایین به دلیل فرشهای زیبای خود معروف است. طرح فرش نایین شهرت جهانی دارد. با این حال فرشبافی در نایین قدمتی كمتر از ١٠٠ سال دارد. در حقیقت با افول صنعت عبابافی، صنعتگران و هنرمندان عباباف به بافتن فرش روی آوردند. پیش از فرش، كیفیت عبای نایین نیز در ایران بسیار مشهور بوده است. هم چنین میتوان به دارو های گیاهی ، شیرینی های محلی مثل حاجی بادام یزدی اشاره کرد.