دکوراسیون منزل ما ایرانی ها یک پایه ثابت دارد و ان هم بدون استثنا فرش است. فرش در کشور ما حکم یک باید اساسی را در چیدمان منزل دارد و فرنیش کردن بدون ان بی معناست. جالب است بدانید که این فرهنگ ایرانی، جای خودش را در دل مردم دیگر کشورها نیز باز کرده و سر از اروپا و امریکا هم در اورده است!

ایرانی که باشی، دست کم باید الفبای فرش ایرانی را بدانی. از بین این همه طرح و رنگ، انتخاب سخت است و بلد بودن این الفبا حسابی کمک می کند. موضوع مطلب امروزمان نیز یاد دادن مقداری از این الفباست. با پویانو همراه باشید.

انواع طرح فرش ایرانی را می شناسید؟

فرش ایرانی به طول کلی بر اساس نقش و طرح، ۱۹ دسته را در بر می گیرد. در ادامه متن با این 19 دسته و خصوصیات هر یک اشنا خواهید شد.

1. طرح افشان

با وجود این که معمولا کليه اجزا و اشکال در طرح های فرش، به هم پيوسته و مرتبطند و این طور به نظر می رسد که قلم نقاش از زمان شروع طرح تا پايان کار، تحرک و ارتباط خود را حفظ کرده، سبک طرح افشان به اين شکل است که شاخه ها، گل ها و برگ ها به صورت پراکنده و بدون پيوستگی با هم در زمینه فرش افشانده شده اند. دقیقا به همين خاطر هم این طرح را افشان ناميده اند.

البته در طرح افشان هم تنوع و تغيير زيادی انجام شده و انواع زیادی از طرح های فرعی از ان منشعب شده اند، مثل افشان اسليمي، ختائي، بندي، شکسته، گل اناري، شاه عباسي، شاخه پيچ، دسته گل، حيوان دار، ترنجدار و غیره.

2. طرح ایلی

طرح ایلی از کهن ترين و نیز اصيل ترين طرح ها در میان طرح های فرش ايرانی است. این طرح، زاییده ذهن قاليبافان بومی می باشد و طبيعت و محيط زندگی ان ها را به ساده ترين شکلی به نمایش در می اورد. در طرح ایلی از نقشه های منظم پيروی نمی شود و از این رو، فرش های این دسته دارای زيبايی دلپسند و منحصر به فردی هستند.

اين طرح به دست طراحان از منطقه ای به منطقه ديگر منتقل شده، به طوری که از غربی ترين بخش ايران به شرقی ترين راه پیدا کرده است. دسته های فرعی و زیر مجموعه اين طرح، اغلب به مناطقی اختصاص دارد که طرح ابتدا در ان جا رواج یافته يا به نام اشخاصی است که نفوذ محلی داشته و يا بافتشان را سفارش داده اند. نام های معروف و شناخته شده اين گروه عبارتند از هيبت لو، قشقايی بته ، افشاری، خمسه ، ساوه، خاتونی، اردبيل، ويس، قرجه ، هريس، مهربان، گوراوان، مزلقان ، تفرش، جانمازی، کردي، يلمه، زنجان و مشکين شهر، بختياری، گبه، يعقوب خاني ، سنگ چوبي، فردوس، سالارخانی ، علی ميرزائی، جان بيگي، جوين، موسی آباد، سيستان، بلوچستان، سنه و دسته گل.

3. طرح بندی

منظور از به کارگیری واژه بندی اين است که يک بخش کوچک از طرح در کل فرش، هم در طول و هم در عرض تکرار شده است. از ان جا که اين بخش ها در مرحله تکرار به یکدیگر می پيوندند، این طرح فرش را بند بندی يا واگره می نامند. نام زیر مجموعه های اين گروه عبارتند از اسليمی، مستوفی، پيچک، شکسته، کتيبه ای، قالب خشتی يا لوزی، ورامين يا ميناخانی، قابقابی، ترنجدار، درختی، آدمکی يا ملانصرالدين، شير شکری يا بازوبندی، خوشه انگوری، سروی، بختياری، شاخه گوزن حيواندار، مجلسی، خاتم شيرازی و بندی دسته گل.

4. طرح محرابی

یکی دیگر از انواع طرح فرش های ایرانی، طرح محرابی است. نقوش این طرح از محراب الهام گرفته شده اند و دارای تزیینات زیبایی از جمله قنديل، ستون، سرستون، گل و برگ هستند که به طرح اصلیشان اضافه شده است. از جمله دسته های فرعی یا زیر مجموعه اين طرح می توان به مواردی چون قنديلی، درختی، گلدانی ستونی، گلدانی و دورنما اشاره کرد.

5. طرح اسلیمی

طرح اسلیمی، طرحی است که شکل اصلی ان را شاخه های دورانی در بین برگ ها تشکيل می دهند. اين شاخه ها در واقع، تجريد يافته طرح درخت هستند. طرح اسلیمی، خود دارای انواع بسيار زيادی است. اين طرح به طور معمول در اکثر قالب ها تکرار می گردد، اما در برخی از ان ها مسلط است . از شناخته شده ترین زیر مجموعه های طرح اسليمی می توان دهن اژدر را نام برد.

دقیقا مشخص نیست که واژه اسليمی از اسليم به معنای جوانه گرفته شده و یا مصغر اسلامی است، اما به هر حال می دانيم که از این نقش در هنرهای اسلامی زیاد استفاده شده است. اين طرح هم بر اثر تغییرات و دخل و تصرف به چند دسته فرعی تقسيم شده که عبارتند از دهان اژدر، بندی، شکسته، ترنجدار، لچک ترنج و ماری.

6. طرح هندسی

کلیه نقوش این طرح، همان طور كه از نامش پيداست، به شکل هندسی و با استفاده از خطوط زاويه دار ایجاد می شوند. دسته های فرعی برجسته اين طرح نیز مواردی مثل ترنجدار، بندی قابی، محرمات، کف ساده، خطائی، ستاره، لچک ترنج، خاتم شيرازی و جوشقانی را در بر می گیرند.

7. طرح درختی

با وجود این که اساس کار طراحی فرش را شاخه و برگ ها تشکيل می دهند، در طرح های درختی سعی بر ان بوده تا وجه تشابه بسیار با طبيعت حفظ شود. در بیش تر زیر مجموعه های اين گروه، درخت و درختچه در اندازه های مختلف، خصوصا به شکل انفرادی، تركيب اصلی را تشكيل داده و با ديگر اجزای فرش تركيب گشته اند. طرح های مشهور زیر مجموعه طرح درختی شامل سروی، گلدانی، جانوری يا حيوان دار، سبزيکار يا اب نما و ترنجدار هستند.

8. طرح شکارگاه

طرح شکارگاه از دیگر نقوش شناخته شده در میان فرش های ایرانی است. خصوصیاتی که در رابطه با طرح درختی ذکر شد، در مورد این طرح نیز صدق می کند، با این تفاوت که در فرش های طرح شکارگاه، نقوشی از حيوانات وحشی در حال شکار نیز دیده می شود. از جمله دسته های فرعی اين مجموعه می توان به درختی، قابی، لچک ترنج، ترنجدار و سراسری اشاره کرد.

9. طرح گلدانی

درطرح گلدانی، معمولا شکل گلدان به چشم می خورد. این گلدان می تواند اندازه های مختلفی داشته باشد. گاهی يک گلدان بزرگ و پر از گل، کل زمینه فرش را می پوشاند. گاهی نیز چند گلدان کوچک به صورت متقارن در بخش های مختلف فرش يا به دنبال هم، کل زمینه فرش را پر می کنند. زیر مجموعه های دسته گلدانی از میان طرح های فرش عبارتند از يک طرفه، دو طرفه، ختائی، محرابي، حاج خاتمی، تکراری، لچک ترنج، سراسری و گل و بلبل.

10. طرح اقتباسی

طرح اقتباسی از دیگر طرح های فرش ایرانی است که زیر مجموعه هایش دارای شباهت زيادی با نقوش فرش های مناطق مرزی ايران و نیز همسايه های ایران و حتی دیگر كشورها دارد و تا حدودی اقتباس شده است. از همین رو نیز این طرح را اقتباسی نامیده اند. از جمله زیر مجموعه های این طرح فرش می توان به انواعی مانند قفقازی و گوبلنی اشاره نمود.

11. طرح تلفیقی

طرح تلفیقی، طرحی است که دسته های فرعی ان به مرور زمان و با ادغام خصوصیات طرح های گوناگون حاصل شده است. می توان ده ها و شاید صدها نوع از زیر مجموعه های این طرح را در مناطق مختلف ايران مشاهده نمود. طرحهای تلفيقی به خاطر تلفيق دلنشین و صحيح نقوش متنوع از طرح های مختلف، جذابيت بسیار زیادی دارند، ولی در میان ان ها مواردی نیز وجود دارد که از تلفيق نابهنجار چند طرح حاصل شده اند. گونه های مختلف طرح تلفيقی عبارتند از دسته گلی، لچك و ترنج، گل فرنگ، هندسی و غیره.

12. طرح محرمات

در طرح محرمات، كل زمینه فرش از طول به چند رديف موازی تقسيم می شود و هر کدام از اين رديف ها دارای نگاره هايی مثل بته جقه، انواع طرح اسليمی يا ختايی و گل و برگ هستند. در واقع می توان این طور گفت که زمینه این طرح فرش، دارای فرمت راه راه است. طرح محرمات بته جقه ای، شناخته شده ترین زیر دسته اين گروه است. اين طرح را در برخی مناطق ايران با نام قلمدانی می شناسند. دیگر دسته های فرعی این طرح عبارتند از بته با زمينه الوان، گل ريز با زمينه يکرنگ و سراسری.

13. طرح ترکمن

فرش های دارای طرح ترکمن از نظر هندسی و شکستگی خطوط در دسته طرح های ايلی و منحصر به مردم کوچ نشين است. این طرح نیز به صورت ذهنی و بدون نقشه ایجاد می شود. انواعی چون اخال، چهار قاب، قاب يمونی، شانه ای، چشم اهو، قاشقی و خورجينی از جمله دسته های فرعی اين طرح می باشند.

14. طرح گل فرنگ

کل طرح‌های دسته گل فرنگ بر اساس نقوش گل‌های طبیعی و خصوصا گل رز ایجاد می شوند و دارای رنگ ‌های بسیار روشن مثل زرد، ابی و سرخ هستند. از میان زیر دسته های گل فرنگ می توان به طرح های گل و بلبل، دسته گلی، بیجار، لچک و ترنج و افشان اشاره کرد.

15. طرح باستانی

طرح های باستانی یا ابنیه اسلامی از بناهای تاریخی و تزیینات ان ها، مثل کاشيکاري ها و اشکال هندسی الهام گرفته شده است. طراحان فرش در طول تاریخ در طرح های این مجموعه دخل و تصرفاتی انجام داده و طرح های فرعی به این شکل حاصل شده اند. معروف ترین اين طرح های فرعی عبارتند از تخت جمشيد، مسجد شيخ لطف الله، گنبد قابوس، محرابی کوفي، طاق بستان، مسجد کبود، سردر امامزاده محروق، مقبره شيخ صفی، مسجد شاه اصفهان، ايوان مدائن و زيرخاکی.

16. شاه عباسی

اساس طراحی فرش های شاه عباسی بر نقش گل های طراحی شده و خاصی است که به نام همین فرش مشهورند. اين گل های تجريد يافته در کنار شاخه و برگ ها، اسليمی ها و ختائی ها در زمینه و حاشيه فرش قرار می گیرند و نقش اصلی را شکل می دهند. گروههای فرعی طرح شاه عباسی عبارتند از افشان، تصرفی، بوته ای، ترنجی طره دار، لچک ترنج، لچک ترنج کف ساده، ترنجدار، شيخ صفی، طره دار سلسله ای، درختی و جانوری.

17. طرح خشتی

طرح خشتی، یکی دیگر از انواع طرح فرش ایرانی به شمار می رود که مطابق نامش دارای قاب های چند ضلعی است و از کنار هم قرار گرفتن این قاب ها به وجود می اید. این طرح فرش نیز به مانند دیگر طرح ها دارای گروهای فرعی است که از میان ان ها می توان اسليمی ، قرانی کرمان يا ستونی را نام برد.

18. ماهی درهم

یکی دیگر از طرح های ایرانی فرش که در رديف طرح های بومی و ايلی قرار می گیرد، طرح ماهی درهم است. بافت این طرح مثل ساير طرح های هندسی ذهنی است و از نقشه تبعیت نمی کند. زيبايی اين طرح سبب شده طراحان فرش ان را به صورت مدون و با حفظ خصوصیات قديمی پياده سازی کنند. اين طرح ابتدا در بیرجند شکل گرفته و سپس به تدريج به دیگر مناطق ايران راه يافته است. دسته های فرعی منشعب از این طرح فرش عبارتند از ريزه ماهی، ماهی هرات، ماهی سنه يا کردستان، ماهی فراهان و زنبوری و ماهی درهم بندی.

19. بته جقه

طرح بته جقه که با نام بته ای نیز شناخته می شود، تجريد يافته نقش درخت سرو است. طرح های بته جقه در اندازه ها و شکل های متنوع به موجودند و معروف ترين زیر مجموعه های ان ها عبارتند از جقه، ترمه، شاخ گوزن، گل، لچک ترنج، سرابندی، قلمکار اصفهان، کردستانی، مير شکسته، سنندج، خرقه ای، افشاری، بازوبندی و بادامی.

نظر شما در مورد این طرح های اصیل و بی نظیر چیست؟

کدام را بیش تر دوست داشتید؟

تحریریه معماری و دکوراسیون داخلی|پویانو