مبانی نظري طراحی معماری پارک فناوری
مبانی نظري طراحی معماری پارک فناوری
تعريف پارک
واژه پارک از زبان فرانسه وارد فارسی شده است. ریشه این کلمه در زبان فرانسه«فضای سبز برای نگهداری حیوانات اهلی» و یا «فضای سبز با درختان پراکنده» است.این کلمه و نیز طراحی به تقلید از پارک های فرانسه از زمان ناصرالدین شاه قاجار در ایران باب شده است.
باغ ایرانی یا پردیس (پارادائز) معنا و مفهومی متفاوت از پارک فرانسوی دارد. باغ در لغت نامه دهخدا به معنای “بستان” ، “گلستان” و “روضه” به کار رفته است که کنیه از “بهشت” می باشد.
علم: در لغت نامه دهخدا دارای معانی دانستن،یقین کردن،دریافتن،معرفت و هنر می باشد.
کلمه scienceدر انگلیسی و فرانسه معادل این معنای علمند.
تعرِيف پارک فناوری
يك پارك علمي سازماني است كه بوسيله متخصصين حرفه‌اي مديريت مي‌شود و هدف اصلي آن افزايش ثروت در جامعه از طريق ارتقاء فرهنگ نوآوري و رقابت در ميان شركتهاي حاضر در پارك و مؤسسات متكي بر علم و دانش است. براي دستيابي به اين هدف يك پارك علمي،جريان دانش و فناوري را در ميان دانشگاهها، موسسات تحقيق و توسعه، شركتهاي خصوصي و بازار، به حركت انداخته و مديريت مي‌كند و رشد شركتهاي متكي بر نوآوري را از طريق مراكز رشد و فرآيندهاي زايشي تسهيل مي‌كند. پاركهاي علمي همچنين خدمات ديگري با ارزش افزوده بالا همراه با فضاهاي كاري و تسهيلات با كيفيت بالا فراهم مي‌نمايند
پارك فناوري، يك توسعة مبتني بر مالكيت، در يك محيط فيزيكي با كيفيت بالا و پارك‌مانند است. آنها از مزاياي نزديكي به منابع مهم سرماية معنوي، زيرساخت‌هاي مناسب و سياست‌هاي راهنمايي‌كننده، بهره‌مند ميشوند و شركتهاي مبتني بر فناوري و مؤسسات دولتي را در يك “محيط مديريت شده” حمايت مي‌كنند و بنابراين، تعامل، توسعة فناوري و رشد اقتصادي را تسهيل مي‌كنند.
هدف از انكوباتورهاي تجاري كه در اوايل دهة 1980، به واسطة تجارب بدست آمده از خدمات توسعة تجاري بوجود آمدند، كمك به فرايند ايجاد شركتهاي سرمايه‌گذاري ريسك‌پذير است. تعداد آنها در مجموع از 200 انكوباتور در يك دهه قبل به 2000 عدد تا اين زمان افزايش يافته است كه از اين ميان، 100 انكوباتور در چين، 74 عدد در برزيل، و 50 عدد در كره جنوبي واقع شده‌اند. انكوباتورها، فضاهاي كاري مشمول يارانة دولتي هستند كه داراي امكانات مشترك، خدمات مشاوره‌اي، آموزش، اطلاعات و دسترسي به شبكه‌هاي بيروني براي گروههاي كارآفرين مي‌باشند. اين كمك متمركز به شركتهاي منتخب، با هدف افزايش چند برابر امكان ادامه حيات آنها انجام مي‌شود.
افزايش روز افزون فاصله بخشهاي اقتصادي با دانشگاهها و موسسات فناوري موجب پيدايش سازمانهاي جديدي در چند دهه اخير با هدف كاهش اين فاصله و عينيت بخشيدن به نتايج تحقيقات در جامعه گشته است. اين سازمانها كه در ابعاد مختلف و با طيف گسترده اي از شرح وظايف ايجاد شده اند همگي يك هدف مشترك يعني كمك به تكميل حلقه هاي واسط مابين بخشهاي اقتصادي جامعه ( صنايع، كشاورزي و خدمات ) و بخشهاي علمي و آموزشي جامعه (دانشگاهها و موسسات پژوهشي ) را تعقيب مي نمايند.علاوه بر اين افزايش ضريب موفقيت واحدهاي فناوري از طريق اجتماع آنها در يك محل و كاهش هزينه هاي آنها به كمك ارائه خدمات پژوهشي متمركز از ديگر اهداف اصلي اين سازمانها به شمار مي روند.
موفقيت اين سازمانها، كه در بسياري كشورها نقش اساسي در رشد و توسعه علمي ـ قتصادي داشته، موجب تكثير سريع اين الگو در كشورهاي مختلف شده است. بسته به ظرفيت علمي ـ قتصادي، اين سازمانها به لحاظ حجم فعاليت در سه رده مختلف:
• مراكز رشد واحدهاي فناوري
• پاركهاي فناوري
• شهركهاي فناوري
در جهان شكل گرفته اند. گر چه تحقيق ايده اصلي در پارك هاي فناوري عينيت يافته اما امروزه تعداد قابل توجهي از مراكز رشد واحدهاي فناوري به صورت مستقل نيز در نقاط مختلف ايجاد شده و حتي بعضي كشورهاي پيشرفته نظير ژاپن اقدام به ايجاد شبكه هايي از اين مراكز رشد نموده اند. از سوي ديگر در برخي كشورهاي جهان تعدادي پارك فناوري در مقياس وسيع، با امكانات ويژه شهري و با سرمايه گزاري كلان دولتي ايجاد شده است. اين نوع پارك معمولا به نام شهرك فناوري شناخته مي شود. متن حاظر به صورت خلاص به معرفي ايده اصلي و محدوده كاركرد هر يك از اين مجموعه ها پرداخته و سپس از طريق ارائه اطلاعات و آمار برخي از انها و مقايسه مشخصات انها سعي در ارائه تصويري اجمالي از آنها دارد.
پاركهاي فناوري
1_4_1انواع پاركهاي فناوري
پاركهاي فناوري از نظر نوع فعاليت به سه دسته زير تقسيم مي شوند:
پارك علمي
پارك فناوري
پارك بر اساس نياز بازار ( پاركهاي فناوري و پاركهاي تجاري)
نكته قابل توجه در اين دسته بندي اين است كه مرز كاملا مشخص براي تعيين نوع پاركها وجود ندارد بلكه عمده تمركز فعاليتها در يك پارك و نوع رويكرد آن (علمي، فناوري و اقتصادي) را مي‌توان مبناي اين دسته‌بندي در نظر گرفت.
1_4_2پارك علمي
پارك علمي معمولا توسط دانشگاهها در يك فضاي مناسب در مجاورت دانشگاه ايجاد مي شوند و همكاري متقابلي بين صاحبان صنايع مستقر شده در ان پاركها و دانشگاه بوجود مي آيد بعضي از واحد هاي توليدي و شركتهاي بزرگ منطقه، دفاتر فناوري در اين پاركها ايجاد مي كنند اين پاركها ضمن تامين كردن بخش قابل ملاحظه اي از هزينه هاي فناوري دانشگاهها، از نتايج فناوري دانشگاه نيز بيشترين استفاده كاربردي را به عمل مي اورند. عمده پاركهاي موجود در آمريكا و نيز بيشترين پاركهاي انگلستان از جمله پارك معروف كمبريج از نوع پارك علمي مي باشند.
مديريت اين پاركها اغلب توسط دانشگاه معين مي گردد و هر چند تشكيلات مستقلي دارند ولي زمين و ساختمان در مالكيت دانشگاه است. در برخي موارد نيز از خارج دانشگاه سرمايه گذاري مي گردد و در كنار دانشگاه اين پاركها ايجاد مي گردند.
شركتها و دفاتر R&D مستقر در پارك از ظرفيتهاي خالي دانشگاه در بعد نيروي علمي و خدمات پژوهشي در جهت رفع نياز هاي خود و واحدهاي توليدي مربوطه بهره مي برند. دسترسي به امكانات دانشگاه، همچون كتابخانه، سيستم كامپيوتري، آزمايشگاهها، كارگاهها و بهره برداري از فضاي فناوري حاكم بر پارك مهمترين انگيزه جلب واحد هاي فناوري مستقل و وابسته به صنايع را به اين پاركها تشكيل مي دهد.
اهم تاثيرات مثبت ايجاد پاركهاي علمي بر دانشگاههاي مجاور آنرا مي توان به صورت زير خلاصه نمود:
نتايج تحقيقات دانشگاهي در پاركها، تجاري و صنعتي مي گردند.
از ظرفيتهاي خالي هيات علمي استفاده مي شود.
پروژه هاي كارشناسي ارشد و دكترا جنبه هاي كاربردي بيشتري پيدا مي كند و دانشجويان كارشناسي ارشد و دكترا از نظر مالي نيز تامين مي شوند.
از ظرفيتهاي خالي آزمايشگاهها و كارگاههاي دانشگاهها استفاده مي گردد.
از كتابخانه، مركز رايانه اي، شبكه بين المللي رايانه اي دانشگاهها استفاده بيشتري مي شود.
منابع درامد جديد براي دانشگاه و هيات علمي ايجاد مي شود.
به علت ايجاد ارتباطات عميقتر با واحدهاي توليد پروژه هاي فناوري بيشتري تعريف ميشوند.
1_4_3پاركهاي فناوري
اين پاركها كه معمولا در مجاورت قطبهاي صنعتي ايجاد مي شوند با نيت گسترش ازتباطات فناوري صنايع موجود در منطقه با واحد هاي فناوري و دانشگاههاي منطقه شكل مي گيرند و هدف اصلي از كاركرد انها ارتقاء فناوري صنايع موجود در قطب صنعتي مربوطه و افزايش توان رقابتي انها است. جمع شدن واحد هاي فناوري ( اعم از شركتهاي خدمات مهندسي، دفاتر واحد هاي فناوري وابسته به دانشگاهها و يا سازمانهاي فناوري مستقل ) در اين منطقه علاوه بر كمك به ارتقاء سطح مبادلات علمي – فني بين واحدهاي مربوط امكان بهره برداري حداكثر از ظرفيتهاي صنايع را نيز فراهم مي نمايد. عمده تحقيقات در اين نوع پاركها در قالب تحقيقات مهندسي معكوس، تدوين دانش فني و تجاري سازي نتايج تحقيقات متمركز است و معمولا تحقيقات بنيادين در اين نوع پاركها پيگيري نمي شود.
پارك بر اساس نياز
اين نوع پاركهاكه بيشتر به يك منطقه ويژه صنعتي – تجاري با فناوريهاي نوين شباهت دارد به كمك واحدهاي توليدي (يا خدماتي ) بر اساس نياز بازار و عمدتا به منظور تكميل خوشه اقتصادي در يك زمينه خاص ( معمولا فناوريهاي نوين ) ايجاد مي شوند. فعاليتهاي عمده اينگونه پاركها عمدتا شامل تحقيق و توسعه، توليد، تجارت و خدمات دهي مي باشد و اغلب با هدف توليد كالاهاي صادراتي با قابليت رقابت بين المللي، سازماندهي مي شوند.
مراكز نوآوري و انتقال فناوري هاي آلمان يكي از موفق ترين نمونه هاي اين نوع پاركهاست و با توجه به موفقيت اين پاركها، دولت آلمان در نظر دارد تا در هر شهر آلمان يك مركز نوآوري و انتقال فناوري بر اساس ظرفيتهاي آن منطقه ايجاد نمايد.
سرمايه گذاري و طبعا مديريت اينگونه پاركها علاوه بر بخش دولتي عمدتا توسط بخش خصوصي صورت مي گيرد و براي توسعه صادرات صنعتي و گسترش خدمات پيشرفته هر منطقه طراحي و احداث مي گردد.
شهرك علمي و فناوري
تعريف:
شهرك علمي و فناوري يك پارك جامع و بسيار بزرگ است كه علاوه بر دارا بودن مجموع خصوصيات پاركهاي علمي، پاركهاي فناوري، پاركهاي از روي نياز شامل مجموعه شهري براي محققين خود نيز مي باشد. شهركهاي فناوري معمولا از حمايتهاي ملي برخوردار بوده و وظايف آنها نيز معمولا در حد فرامنطقه اي تعريف مي شود. اهداف و وظايف شهركها از بعد علمي و فناوري مشابه اهداف و وظايف پاركها است به اضافه اينكه شهركها فضاي مسكوني و خدمات شهري مناسب را نيز تامين مي نمايند.
اهداف و وظايف:
عمده اهداف و وظايف مشابه اهداف و وظايف پاركهاي فناوري است.
ويژگيها و آثار شهركهاي فناوري:
بسياري از شهركها داراي مركز رشد واحد هاي فناوري و پارك فناوري در درون خود مي باشند
شهركها توسط دولتهاي مركزي و با پيگيري و حمايت دولتهاي محلي (استانداري ) بوجود مي ايند و در جهت اهداف ملي توسعه قرار دارند از آنجا كه شهركها به صورت ملي طراحي شده و هزينه بالايي را مصروف خود مي كنند معمولا بيش از يك شهرك در كشورها ايجاد نمي شود ( تنها استثنا آمريكا با سه شهرك و فرانسه با دو شهرك مي باشد.) معمولا ايجاد شهركها نياز به عزم ملي و همكاري وزارتخانه هاي متعدد دارد.
در يك شهرك فناوري، شركتها، موسسات و مراكز فناوري زيادي حضور دارند. بعضي از شركتهاي كوچك فناوري بصورت اقماري نسبت به يك مركز فناوري بزرگ عمل مي كنند و برخي ديگر در زمينه هاي مخصوص به خود فعاليت دارند. تعداد اين شركتها گاهي تا بيش از دو برابر تعداد مراكز فناوري بزرگ در آن شهركها مي باشد. در شهرك آنتي پوليس در فرانسه تعداد شركتها حدود 70% و تعداد مراكز فناوري حدود 30% از تعداد كل را تشكيل مي دهد.
شهركها داراي مراكز دانشگاهي در درون و يا مجاورت خود هستند.
شهركها در مناطقي با ظرفيت بالاي علمي ـ پژوهشي و اقتصادي و همچنين ظرفيت بالاي مبادلات و نقل و انتقالات ( در حومه شهرهاي بزرگ و پيشرفته ) احداث مي شوند.
مجموعه شهري شهرك شامل منازل مسكوني، مراكز تجاري، خدمات شهري، مجموعه هاي پزشكي، فرهنگي، تفريحي، فضاي سبز، و غيره مي باشد كه معمولا در حيطه شهرداري مستقل تحت قوانين و ضوابط خاص و در راستاي ايجاد شرايط محيطي مطلوب براي جذب متخصصين و دانشمندان داخلي و خارجي، به واحدهاي موجود در شهرك خدمات مي دهد.
1مقايسه مراكز رشد، پاركها و شهرك هاي فناوري
مقايسه مركز رشد واحد هاي فناوري با پاركهاي فناوري:
تفاوتهاي اصلي يك مركز رشد واحد هاي فناوري و يك پارك فناوري به شرح زير مي باشد:
هدف
هدف اصلي از ايجاد مراكز رشد تهيه بستر مناسب جهت افزايش ضريب موفقيت واحدهاي نوپاست در حالي كه هدف اصلي پاركهاي فناوري ارتقاء علمي و فناوري منطقه با استفاده بهينه از ظرفيتهاي دانشگاهها، صنايع و واحد هاي فناوري مجتمع شده در محدوده پارك است.
فضاي كالبدي
مركز رشد صرفا شامل يك يا چند ساختمان مي باشد در حاليكه پارك علاوه بر ساختمان داراي زميني جهت اجاره يا فروش مي باشد. علاوه بر آن ايجاد تاسيسات زير بنايي و آماده سازي فضاي محيطي نيز از وظايف پاركها مي باشد.
شركتها و مؤسسات مستقر
شركتها و موسسات حاضر در يك مركز رشد اكثرا تازه تاسيس بوده و به هر جهت به لحاظ سازماني كوچك نيازمند حمايتها و خدمات جدي مي باشند. در صورتيكه شركتها و موسسات حاضر در پاركها به اندازه لازم رشد داشته اند و مي توانند انواع خدمات قابل ارائه در مركز رشد را در خود تامين كنند.
محدوده فعاليت
پاركها مي توانند شامل يك يا چند مركز رشد در درون خود باشند و علاوه بر وظايف عادي خود نسبت به رشد واحدهاي فناوري از طريق مراكز رشد اقدام نمايند.
مقايسه شهركهاي فناوري با پاركهاي فناوري
نقاط اصلي افتراق يك شهرك فناوري نسبت به يك پارك فناوري عمدتا در حجم فعاليتها و به طبع آن حجم سرمايه گزاري هاي لازم و نقش دولتها در ايجاد انهاست. اهم اين تفائتها به شرح زير است:
اهداف
معمولا اهداف مربوط به انواع پاركهاي علمي و فناوري و از روي نياز در يك شهرك فناوري قابل تعقيب است.
فضاي كالبدي
محدوده مساحت زمين شهركها حدودا تا 10 برابر تعداد متوسط پاركها است. همين تعداد در نسبت و مساحت ساختمانها نيز وجود دارد. از سوي ديگر در شهركها منطقه مسكوني ( در حد يك شهر كوچك با تمام امكانات يك شهر مدرن ) وجود دارد ليكن پاركها فاقد اين امكانات هستند.
تعداد زمينه هاي تخصصي
معمولا پاركها در يك تا دو زمينه و در موارد نادر تا پنج زمينه تخصصي فعاليت مي نمايند. ليكن تنها محدود كننده تعداد زمينه هاي تخصصي در شهركها اولويتهاي تعريف شده فناوري منطقه و كشور مورد نظر است و لذا تنوع بيشتري در زمينه هاي فناوري برخوردار است.
حجم سرمايه گذاري
حجم سرمايه گزاري اوليه در شهركها تا حدود 10 برابر سرمايه گزاري پاركها افزايش دارد به همين جهت معمولا شهركها در قالب طرحهاي ملي احداث مي شوند در حاليكه پاركها مي توانند با استفاده از سرمايه گزاري منطقه اي شكل گيرند.
نقش مديريت ملي
پاركها معمولا زير نظر مقامات محلي ( هيات هاي امناء محلي ) اداره مي شوند ليكن شهركهاي فناوري معمولا زير نظر هيات هاي امناء ملي ( با حضور تعدادي از وزراء و در پاره اي موارد زير نظر رياست جمهور ) اداره مي شود.
جايگاه پارکهای علمی و فناوری
پاركهاي علمي و فناوري به عنوان يكي از نهادهاي اجتماعي و حلقه‌اي از زنجيره توسعه اقتصادي مبتني بر فناوري، در دهه 1980 شكل گرفتند. ازجمله اهداف ايجاد پاركهاي فناوري، افزايش نوآوري تكنولوژيك، توسعه اقتصادي و اشتغال‌زايي متخصصين است و بسياري از سياستگذاران از پاركهاي فناوري به عنوان بخشي از يك راهبرد انديشمند و هماهنگ براي توسعه ملي يا منطقه‌اي نام مي‌برند.
از طرف ديگر پاركهاي فناوري به عنوان ابزار جلب شركتهاي مبتني بر فناوري پيشرفته در سطح بين‌المللي شناخته ميشوند و علاوه برآن محملي براي جذب متخصصين و دانشمندان و توسعه فعاليت كارآفرينان مي‌باشند. امروزه بيش از 800 پارك علمي و فناوري در بيش از 55 كشور جهان ايجاد شده و بيش از اين مقدار در حال ساخت است كه نشان از توجه كشورها به اين نهاد اجتماعي مهم دارد.
همچنين شكل‌گيري و توسعه بسياري از پديده‌هاي نوظهور تكنولوژيكي از درون اين پاركها مي‌باشد و دولتها مي‌كوشند با ايجاد محيطي مناسب، شرايط كار و فعاليت را براي شركتهاي كوچك و متوسط، و جذب شركتهاي بين‌المللي مبتني بر فناوري را فراهم نمايند. لذا نقش دولت بخصوص در كشورهايي همچون ايران، در توسعه و موفقيت اين پاركها بسيار موثر و حياتي مي‌باشد.