معمار بزرگ، ژان نوول موزه ملی قطر را در شهر دوحه رونمایی می‌کند
مجموعه‌ای از صفحات تلاقی یافته در بدنه خارجی این ساختمان موزه ملی قطر را تشکیل می‌دهند و برنامه داخلی آن را تعیین می‌کنند. این موزه که فرم آن بر اساس یک فرم شکلگیری کریستال به نام «رز صحرا» انتخاب شده، توسط آتلیه «ژان نوول» (Atelier Jean Nouvel) طراحی شده‌است.
این پروژه که توسط معمار مشهور، ژان نوول –یکی از برندگان جایزه پریتزکر- طراحی و اجرا شده، در زمینی حائز اهمیت در یک محله شهری که به تازگی شکل گرفته ساخته شده‌است. این زمین، محله مذکور را با دیگر موسسات فرهنگی از جمله موزه هنرهای اسلامی « I M Pei» مرتبط می‌سازد.
موزه ملی قطر که بیش ساخت آن از یک دهه به طول انجامید، طراحی شده تا داستان تاریخ این کشور و آرمان‌هایش برای آینده را بازگو کند.
معمار این موزه ملی در مراسم افتتاحیه آن گفت: «این موزه، موزه‌ای متعلق به قرن بیست و یکم است که به شما فرصت می‌دهد نمایشگاه‌ها را در سه بُعد تجربه نمایید. این موزه در نظر دارد که برای مردم از سرتاسر دنیا مقصدی باشد که بازتاب روح معاصر کشور قطر را به نمایش می‌گذارد.»
فرم منحصربفرد و چشمگیر این ساختمان با الهام از «رز صحرا» طراحی شده‌است –یک فرم معدنی که در زمان بلورشدن مواد معدنی در زیر سطح حوضچه آب و نمک به وجود می‌آید و به شکل ردیفی از صفحات مسطح درمی‌آید که شبیه به گلبرگهای گل رز هستند.
یک قاب فولادی که بالای یک روساخت ضدآب و عایق قرار گرفته، تکیه‌گاه صفحات متقاطع را تشکیل می‌دهد. این صفحات متقاطع با بتن پیش‌تنیده شده با فابرگلاس پوشانده شده‌اند و به رنگ شن هستند تا چشم‌انداز صحرا را در ذهن بیننده بهتر تداعی کنند.
ژان نوول افزود: «این موزه نمادی از صحرا است زیرا یک اثر معماری است که با گذشت زمان خلق شده، و صحرا نیز همینطور بوجود آمده‌است. هیچکس نمی‌داند که داخل رز صحرا چگونه به نظر می‌رسد. ما نوعی از تقاطعات را میان صفحات آن ایجاد کردیم که برای بیننده این پرسش بزرگ پبش بیاید که در داخل این فضا چه چیزی در جریان است.»
بیرون زده بودن مقاطع صفحات این فایده را داشته که بخش‌هایی را از یک حیاط مرکزی پوشش داده و سایه ایجاد کنند، و همینطور فضاهای داخلی را از نور مستقیم خورشید حفظ کنند.
فضاهای خالی میان این صفحات بازشوهایی شیشه‌ای را در خود جای می‌دهد که قاب ندارند و منظره‌هایی از حیاط مرکزی، باغچه های موزه و بندر دوحه را که در نزدیکی این موزه قرار دارد فراهم می‌کنند.
ژان نوول توضیح داد که این فرم افراطی به این دلیل انتخاب شده که بیانگر بینش ترقی‌خواه فرهنگی کشور قطر و ظرفیت‌های تکنولوژی آن باشد، بینش و ظرفیتی که منجر به توسعه سریع این کشور در سالهای اخیر شده‌است.
این معمار گفت: «بسیار مهم است که در نظر داشته‌باشیم معماری یک گواه از وضعیت زمانه خویش است و این موزه بر وضعیت امروز کشور قطر– که دوره‌ای بسیار قدرتمند است- گواهی می‌دهد.»
«نمادشناسی رز صحرا حائز اهمیت است، اما ما می‌خواستیم که مدرنیته را نیز بازتاب دهیم. این هدف با یک تغییر در مقیاس بنا و خلق چیزی حاصل شد که یک دستاورد بزرگ و واقعی تکنولوژی را نشان می‌دهد.»
زمین 52 هزار متر مربعی این موزه ملی دربرگیرنده کاخ «شیخ عبداله بن جسیم التانی» است. این کاخ متعلق به اوایل قرن بیستم میلادی است که تا حد زیادی نوسازی شده و بازدید از آن در مرحله‌ای از تجربه بازدید مراجعه کنندگان گنجانده شده‌است.
پلان این ساختمان یک مسیر گردش بیضوی را شکل می‌دهد. این مسیر بازدیدکنندگان را از میان سلسله‌ای از گالری‌های عبور می‌دهد که فضاهای ایجادشده و غیرمعمول میان صفحات متقاطع با هم را اشغال کرده‌اند.
این گالری‌ها که یک حیاط مرکزی را در بر می‌گیرند اشاره به مفهوم سنتی «باراها» دارند که در قدیم مسافران در آن اموال و کالاهای تجاریشان را پیاده می‌کردند.
این حیاط مرکزی می‌تواند برای برگزاری رویدادهای گوناگون مورد استفاده قرار گیرد و همینطور بخشی از مسیری را تشکیل می‌دهد که فضاهای خارجی کاخ‌های سلطنتی بیرون را با باغی مرتبط می‌سازد که به سمت پیاده‌راهی در کنار آب امتداد می‌یابد.
مسیر بازدیدکنندگان در حدود یک مایل (1609 متر) ادامه می‌یابد و سیر تاریخی کشور قطر را از دوره تاریخی قبل از سکونت انسان‌ها در این شبه جزیره بازگویی می‌کند و این بازگویی را تا رسیدن به زمان حال ادامه می‌دهد.
تغییرات ارتفاعی متعددی در طول مسیر این گالری‌ها در نظر گرفته شده‌است، که از طبقه بالای تالار ورودی آغاز می‌شود و به سمت سطح کاخ تاریخی حرکت می‌کند و پایین می‌آید.
استودیوی معماری ژان نوول در یک همکاری نزدیک با متخصصین مدیری موزه کار کرد تا نظام به نمایش گذاردن اشیاء و آثار در این موزه مناسب و درخور مکان قراری آن‌ها باشد. بسیاری از فضاها دارای خمیدگی اند و کمبود واقعی سطوح عمودی در آن چالش برانگیز است.
بسیاری از صفحات جلوزده در فضا های داخلی این موزه به عنوان پس‌زمینه‌ای برای به نمایش گذاشتن مجموعه‌ای از فیلم‌های سفارشی به کار می‌روند که ابعاد و جنبه‌های گوناگون کشور قطر و تاریخ آن را به تصویر می‌کشند.
صفحات نمایش فیلم‌ها که در همکاری با انستیتوی فیلم دوحه تولید شده‌اند به گونه‌ای قاب‌بندی شده‌اند که با تناسبات خاص دیوارهایی که قرار است فیلم بر آن‌ها نمایش یابد هماهنگ باشند.
ژان نوول گفت: «ایده ما این بود که یک دیالوگ اثربخش میان هنر و اطلاعات برقرار شود. تا امروز بخش زیادی از تاریخ کشور قطر مستندسازی نشده‌است و به همین خاطر ما از فیلم‌ها و مدل‌ها کمک گرفتیم تا سیر تغییرات زندگی را در اینجا به تصویر بکشیم.»
تصاویر شاعرانه‌ای که بر روی دیوارها آویخته شده‌اند مکمل نمایشگاه‌های دیگر هستند و با یک صدای زمینه همراه اند تا بازدیدکننده را در مجموعه‌ای از موقعیت‌ها غرق کنند. این تصویرسازی‌ها طیف متنوعی را شامل می‌شود، از فضای زیر آب دریایی که شبه جزیره قطر را محصور کرده گرفته تا شهرهای شلوغ تجاری‌ای که در دوران مرکزیت این شهر در صنعت مروارید رشد کردند.
این گردش تفریحی و تاریخی با بازدید از گالری‌هایی به اتمام می‌رسد که تاریخ مدرن قطر را به تصویر می‌کشند. از جمله موارد به تصویر کشیده شده در این گالری، تاثیر متغیر کشفیات نفت و گاز در دوره متاخر قرن بیستم است.
در آخر، بازدیدکنندگان ساختمان موزه ملی را ترک می‌کنند و به سمت کاخ تاریخی شیخ عبدالله بن جسیم التانی حرکت می‌کنند. این اثر ملی مهم، هم خانه خانوادگی این فرد بوده و هم پیش از آن که توسط مالک قبلی موزه تصرف شود در فاصله میان سالهای 1975 تا 1996 جایگاه استقرار دولت قطر بوده‌است.
این موزه ملی با چشم‌انداز پارکی به مساحت 112 هزار متر مربع که توسط معمار منظر، «میکل دزواینز» (Michel Desvignes) طراحی شده، محصور شده‌است. فضای سبز این پارک که دارای انحناهای ملایمی هستند، گیاهان و درختان بومی را در خود جای داده‌اند تا معرف این سرزمین و تاریخ قطر باشند.
ژان نوول یک معمار فرانسوی است که برنده جایزه سالانه پریتزکر در سال 2008 نیز شده‌است. این معمار اخیرا علاوه بر طراحی موزه ملی قطر، پروژه موزه «لوور ابوظبی» (Louvre Abu Dhabi) را نیز اجرا کرده، که یک موزه بزرگ دیگر در خاورمیانه است و یک گنبد بزرگ با نقش هندسی روی آن را پوشانده‌است.
کشور قطر در حال حاضر در حال آماده‌شدن برای میزبانی مسابقات جام جهانی فوتبال 2022 است. در همین راستا می‌توان به ساخت استادیوم «راس ابو عبود» (Ras Abu Aboud) اشاره کرد که توسط گروه معماری «فنریک ایریبارن» (Fenwick Iribarren Architects ) طراحی و از جعبه‌های تغییریافته حمل کالای کشتی ساخته شده‌است.
از میان دیگر پروژه‌هایی که اخیرا در این کشور اجرا شده‌اند می‌توان به کتابخانه بین‌المللی قطر اشاره نمود که توسط گروه معماری «OMA» طراحی شده‌است. علاوه بر آن، آرشیو ملی قطر نیز توسط گروه معماری «آلیز اند موریسون» (Allies and Morrison) طراحی شده و طراحی آن الهام گرفته از برج مراقبت قلعه‌های سنتی است.
گردآوری و ترجمه تحریریه پویانو/فاطمه زنگی
www.dezeen.com