مرکز اجتماعی الب فیلارمونی ؛ الب فیلارمونی در کایش پایکا (Kaispeicher) نشانه‌ای محلی است که اکثر مردم هامبورگ آن را می‌شناسند اما هیچ وقت واقعا به آن توجه نکرده‌اند. اکنون این محل به مرکز جدیدی برای زندگی اجتماعی، فرهنگی و روزانه‌ی مردم هامبورگ و بازدید کنندگان از سراسر جهان تبدیل می‌شود.

معمار: شرکت معماری هرزوک و دی مویرون (Herzog & de Meuron)

محل: هامبورگ، آلمان

مساحت: 120383 متر مربع

سال اجرای پروژه: 2016

عکس از: ایوان بان، ماکسیم شولتز

بین هانستیک هاب و هافن سیتی

در اغلب موارد به نظر می رسد که یک مرکز فرهنگی جدید، مزایای کمی دارد. برای ایجاد جاذبه‌ی عمومی واقعی ارکستر فیلارمونیک، فقط ساخت یک بنای معماری جذاب کافی نیست بلکه می‌بایست با کاربری‌های شهری جذاب دیگری نیز ترکیب شود.

مجموعه‌ ساختمان، یک سالن فیلارمونیک، یک سالن موسیقی مجلل، چند رستوران، چند کافه، تراس سراسرنما با دید به هامبورگ و بندر، آپارتمان، هتل و امکانات پارکینگ است. همه این کاربری‌های متنوع در یک ساختمان جمع شده‌اند، ضمن اینکه در یک شهر هستند. مانند یک شهر، معماری‌های متباین و ترکیبی کایش پایکا و فیلارمونیک حضوری مطمئن پیدا می‌کنند، و توالی فضایی را دگرگون می‌سازند: از یک سو، احساس کهن و قدیمی بودن ساختمان کایش پایکا توسط ارتباطش با بندر مورد توجه است و از سوی دیگر فضای زیبا و مجلل ارکستر فیلارمونیک نمایان است.

در این میان، توپوگرافی گسترده‌ای از فضاهای عمومی و خصوصی که در مقیاس و ماهیت متفاوتند وجود دارد: تراس بزرگ کایش پایکا، مانند یک پلازا جدید گسترش یافته، به فضای درون گرای ارکستر فیلارمونیک ساخته شده در بالای ساختمان کایش پایکا، پاسخ می‌دهد.

مرکز و قلب مجتمع، خود الب فیلارمونی است، فضایی که پیش زمینه‌ی شنوندگان و سازندگان موسیقی را پدید آورده است و به حدی وسیع است که در واقع با هم معماری را به نمایش می‌گذارد. نوع شناسی ساختمان فیلارمونیک دستخوش فرمول بندی‌های تازه‌ معماری است، می‌توان گفت قسمت اصلی آن به شیوه‌ای استثنایی و بی‌سابقه به نزدیکی هنرمند و مخاطب، تقریبا مانند یک استادیوم فوتبال، تا‌کید می‌کند.

معماری شهری برای دوستداران فرهنگ

ارکستر فیلارمونیک جدید فقط سایتی برای موسیقی نیست؛ این مجتمعی کامل و فرهنگی است. سالن کنسرت، با 2100 صندلی و سالن موسیقی مجلل برای 550 شنونده و هتل پنج ستاره همراه با فضاهای خدماتیش مانند، رستوران‌ها، مرکز سلامت و تناسب اندام و امکانات کنفرانس در طبقات لوکس طراحی شدند. ساختمان کایش پایکا اولیه، بنای تاریخی طویل و خاموش پس از دوران جنگ، که گاهی میزبان رویدادهای فرعی بود، در حال حاضر به مرکزی بین المللی و پر جنب و جوش برای دوستداران موسیقی  تبدیل شده است و مرکز جذابی برای گردشگران و دنیای تجارت به شمار می‌رود. الب فیلارمونی نشان اختصاصی شهر هامبورگ و فانوس دریایی برای تمام آلمان خواهد شد. این بنا به محیط اطرافش زندگی می‌بخشد، و هافن سیتی شروع به رشد می‌کند. با حصول اطمینان از این که صرفا فضایی پیرو شهر هانستیک نیست می توان گفت منطقه شهری جدیدی با قوانین خودش است.

کایش پایکا قدیمی

ساختمان کایش پایکا اولیه، توسط ورنر کالمورگن طراحی، و بین سال‌های 1963 تا 1966 ساخته شد. این بنا به عنوان یک انبار گمرک تا حدودا اواخر پایان قرن گذشته بکار می‌رفت. در اصل برای تحمل وزن هزاران کیسه‌ی سنگین دانه‌های کاکائو ساخته شد، در حال حاضر حجم مکعبی خودش را در حمایت از فیلارمونیک در اختیار ارکستر قرار می‌دهد. پتانسیل‌های سازه‌ای و استحکام ساختمان قدیمی موجب شد که این ساختمان برای تحمل وزن حجم ساختمان جدید بالای آن در نظر گرفته شود.

ما مایل بودیم که انبار گمرک فقط به منظور استفاده از پتانسیل سازه‌ایش بکار نرود، بلکه خودش نیز جزیی از معماری باشد. ساختمان تقریبا تک و محکم، فونداسیونی ایده آل و شگفت آور برای سالن فیلارمونیک جدید فراهم کرد.  به نظر می‌رسد بنا بخشی از چشم انداز است و واقعا هنوز بخشی از شهر نیست، و در واقع بنایی نیست که به زور در این محل قرار داده باشند. انبارهای گمرک بندر در قرن 19 طراحی شده بودند و منعکس کننده‌ی نماهای تاریخی شهر هستند: پنجره‌ها، شالوده‌ها، شیروانی و عناصر مختلف تزئینی همگی در همراهی با سبک معماری آن دوران است. همانطور که از رودخانه‌ی البه (Elbe) دیده می‌شود، ساختمان‌ها با خط آسمان شهر آمیخته شده‌اند و با وجود این حقیقت که، انبارهایی خالی از سکنه‌اند و به حضور نور، هوا و خورشید نیازی ندارند.

ساختمان کایش پایکا اولیه فقط بنایی آجری عظیم و سنگینی مانند سایر انبارهای گمرک بندر هامبورگ نیست، بلکه  بنایی با نماهای قدیمی، انتزاعی و دور افتاده بود. ساختمان به طور منظم شبکه‌ای از روزنه هایی با اندازه ی 50*75 سانتیمتر دارد که نمی توان گفت پنجره هستند. آنها بیش از اینکه بازشو باشند، عناصری سازه‌ای هستند.

ساختمان شیشه ای جدید

ساختمان جدید از فرم کایش پایکا شکل گرفته است و در پلان زمینی‌اش همانند بلوک‌های آجری ساختمان قدیمی‌تر است. در واقع بالای بنای اولیه ساخته شده است. با این حال، سازه‌ی جدید، در بالا و پایینش رویه ای متفاوت، از فرم ساده و ساکن انبار زیرش دارد: موج‌های منحنی سقف از انتهای شرقی با کمترین ارتفاع تا ارتفاع کامل خود با 108 متر بلندی در کایش پیتزه (Kaispitze) (نوک پیشرفتگی در آب) افزایش می‌یابد. الب فیلارمونی از دور نشانه‌ی شهری قابل مشاهده‌ای است. که بطور بیانی کاملا عمودی در طرح افقی بافت شهر هامبورگ جلب توجه می‌کند. حس مکان قوی در این محل جدید شهری وجود دارد، که با گستره‌ی آب و مقیاس صنعتی کشتی‌های دریانوردی ایجاد شده است.

نمای شیشه‌ای، از بخشی های پانل‌های منحنی تشکیل شده است، برخی از آنها باز هستند و ساختمان جدید را تغییر شکل داده‌اند. در واقع جایگاه بلندی در بالای ساختمان قدیمی و بنایی غول پیکر و کریستالی رنگین کمانی است. ظاهر ساختمان وقتی بازتاب آسمان، آب و شهر را دریافت می‌کند، تغییر می‌یابد.

همچنین در زیر بنای ساخته شده، پویایی بیانگری به چشم می‌خورد. در امتداد لبه‌هایش، از پلازا به کمک گشودگی‌های هلالی شکل می‌توان آسمان را دید؛ منظره‌ای دیدنی و جذاب خلق می‌شود، در واقع، نمایش تئاتر رودخانه البه و مرکز شهر هامبورگ است. با پیشروی به سمت داخل، دهانه‌های عمودی عمیق، روابط بصری را بین پلازا و سالن‌ها در طبقات مختلف به نمایش می‌گذارد، به طوری که پیوسته در حال تغییر هستند.

ورودی و پلازا

ورودی اصلی به مجتمع کایش پایکا از شرق است. یک پله برقی استثنایی و بلند تا پلازا دسترسی را امکان پذیر می‌کند؛ پله کمی قوس دارد به طوری که آن را به طور کامل از یک سمت به سمت دیگر نمی‌توان دید. خود پله به تنهایی تجربه‌ای فضایی است و در واقع پله به طور مستقیم از کل ساختمان کایش پایکا عبور می‌کند و از پنجره‌ی سراسر نمای بزرگی با بالکن می‌گذرد و قبل از بالا رفتن تا پلازا، دید به بندر را فراهم می‌کند.

در حالی که در بالای ساختمان کایش پایکا و در زیر ساختمان جدید ایستاده‌ای، فضا شبیه مفصل عظیمی بین ساختمان قدیم و جدید است. در حقیقت فضای عمومی جدیدی است که دید سراسر نمای منحصر به فردی ارائه می‌کند.

رستوران‌ها، کافه‌ها، دفتر فروش بلیط و لابی هتل هم در این طبقه قرار دارند، و همچنین دسترسی به سالن‌های فیلارمونیک جدید از اینجا است.

الب فیلارمونی

فیلارمونیک چه نوع فضایی است؟ چه ملاحظات آکوستیکی و معماری در ساختش بکار رفته است؟ چه سنتی در این سالن‌ها در مقایسه با دیگر مکان‌های جدید در توکیو و لس آنجلس یا مدل یو آر (ur-model) در برلین، طنین انداز شده است. به زودی مشخص شد که فیلارمونیک هامبورگ متفاوت از مدل یو آر، فیلامونیک شارون است. عناصری که در ابتدا به تنهایی وجود داشتند –مواردی که موقعیت مکانی عرضه می‌داشت مثل بندر و انبار گمرک موجود- باعث این تفاوت می‌شدند. این پروژه‌ای در قرن 21 است که پیش از این  غیر قابل تصور می‌نمود.

از ایده‌های اصلی که در طراحی پروژه حفظ شد این بود که جایگاه ارکست و رهبر ارکستر در میان مخاطبان باشد. در حالی که فضا اینگونه طراحی شد، معماری و ترتیب ردیف‌های صندلی، از منطق آکوستیکی تبعیت می‌کند و ادراک بصری موسیقی، نوازندگان و شنوندگان با هم هماهنگ است. اما این منطق به نتیجه‌گیری دیگری نیز منجر شد. ردیف‌های صندلی خیلی فراگیرتر شدند. و دیوارها و فرم سقف و ردیف‌های صندلی با یک هم وحدت فضایی دارند.

ترکیب مخاطبان و نوازندگان، فضا را تعریف می‌کند. به نظر می‌رسد فضا فقط از افراد تشکیل شده است. این موضوع، شبیه به نوعی استادیوم فوتبال است که در سال‌های اخیر گسترش یافته است و هدفش تعامل و مجاورت مخاطب و بازیکن‌ها است. همچنین فرم‌های سنتی تئاتر مانند شکسپیر گلوب را بررسی و از اندازه‌های عمودی آن بهره گرفته شد. هندسه‌ی سالن‌های مجتمع فرمی ارگانیک و نافذ و حدودا شکلی ایستا دارد. تمام فعالیت‌های راه رفتن، ایستادن، نشستن، دیدن، دیده شدن، گوش دادن و… و همه‌ی نیازهای افراد در سالن کنسرت خیلی واضح در فضاه‌های معماری بیان شده‌اند.

این فضاها، باعث افزایش ارتفاع شبیه یک چادر شد و سالنی با ظرفیت 2100 نفر برای لذت بردن از اجرا و شنیدن موسیقی به وجود آورده‌اند.

شکل برج مانند سالن، ایستایی سازه و کل حجم ساختمان را تعریف می‌کند و  همانطور طنین یکدست ساختمان را به عنوان یک کل واحد را نشان می‌دهند.

تحریریه پویانو: غفاری

منبع: archdaily